LITERATURA
Opis publikacji
Franciszek Piekosiński, Rycerstwo polskie wieków średnich, t. 1-3, Kraków 1876-1901*.
Tom 1 - O dynastycznem Szlachty polskiej pochodzeniu (Kraków 1876*)
Tom 2 - Obejmuje dwanaście pierwszych pokoleń rycerstwa polskiego wieków średnich (Kraków 1896*)
Tom 3 - Rycerstwo małopolskie w dobie piastowskiej (1200-1366) (Kraków 1901*)
* Nie jestem pewien dat wydania poszczególnych tomów, ponieważ opis sporządzałem na podstawie danych z Internetu.
Komentarz
Na stronie Internet Archive - American Libraries dostępny jest trzeci tom "Rycerstwa polskiego wieków średnich" autorstwa Franciszka Piekosińskiego, wybitnego polskiego mediewisty (ur. 1844, zm. 1906) zasłużonego na polu edycji źródeł (opublikował m. in. "Kodeks dyplomatyczny Małopolski") oraz badań heraldycznych.
Piekosiński był autorem jednej z pierwszych naukowych teorii powstania rodów rycerskich. Według niego kształt znaków znajdujących się na najdawniejszych pieczęciach rycerskich pochodził od run skandynawskich. Hipoteza ta została przez historyków odrzucona.
Warto wspomnieć, że na aukcjach internetowych cena 3 tomów tego wydawnictwa przekracza 1500 zł.
Odnośniki
Czytaj publikację online dostępną w Internet Archive z możliwością pobrania w różnych formatach
Przeglądanie tej pozycji online stwarza problemy, więc polecam pobranie jej od razu na dysk
piątek, 8 maja 2009
Piekosiński F., Rycerstwo polskie wieków średnich
czwartek, 7 maja 2009
Dębski T., Ile ważył rycerski miecz
ARTYKUŁY
Opis artykułu
Tomasz Dębski, Zerwikaptur bez mitu, czyli ile ważył rycerski miecz
Komentarz
Na stronie internetowej magazynu "Mówią Wieki" jest dostępny interesujący artykuł Tomasza Dębskiego na temat masy średniowiecznej i renesansowej broni siecznej. Autor odwiedził polskie muzea w Elblągu, Nysie i Malborku, w celu zbadania parametrów technicznych mieczy i mieczorapierów.
Co istotne wymienione muzea posiadają niezwykle rzadkie w Polsce zabytki mieczy, które nie pochodzą z wykopalisk archeologicznych, a co za tym idzie, dzięki lepszemu stanowi zachowania, stanowią właściwszy materiał badawczy dla określenia masy dawnej broni.
Parametry techniczne mieczy z polskich zbiorów
1) Miecz typu XIIIa z Muzeum w Nysie:
- masa 1,775 kg
- długość całkowita 113,4 cm
- długość głowni 87 cm
- środek ciężkości od jelca 9 cm
2) Miecz typu XIIIa z muzeum w Elblągu:
- masa 1,662 kg
- długość całkowita 112,5 cm
- grubość głowni u nasady 7,4 mm
- grubość głowni w 2/3 długości 3,9 mm
- grubość głowni na końcu sztychu 1,8 mm
- maksymalna szerokość głowni 5 cm
3) Miecz dwuręczny typu "flamberg" z Muzeum w Nysie:
- masa 3,575 kg
- długość całkowita 174 cm
Autor w swoim artykule przytacza także często parametry mieczy oraz mieczorapierów ze zbiorów Państwowego Muzeum Ermitażu w Sankt Petersburgu oraz muzeum w Berlinie, powołuje się przy tym na dane zamieszczone w katalogu H. Müllera i H. Köllinga, "Europäische Hieb- und Stichwaffen aus der Sammlung des Museums für Deutsche Geschichte. Fotografiert von Gerd Platow. Mit 568 Abbildungen", Berlin 1981.
Generalnie artykuł mimo, iż przeznaczony raczej dla laików (autor walczy z mitem ciężkich mieczy), zawiera sporo konkretnych danych, w wielu przypadkach ciężko dostępnych, dlatego polecam artykuł wszystkim miłośnikom dawnej broni białej.
Odnośniki
Artykuł na stronie "Mówią Wieki"
Strona Muzeum w Nysie
obecnie brak informacji o militariach
Strona Muzeum Archeologiczno-Historycznego w Elblągu
nie znalazłem na niej niestety informacji na temat uzbrojenia
Strona Museum für Deutsche Geschichte
Strona Państwowego Muzeum Ermitażu w Sankt Petersburgu
Na temat wagi mieczy polecam następujące artykuły ze stron ARMA i ARMA-PL:
What did Historical Swords Weigh?
The Weighty Issue of Two-Handed Greatswords
Pojedynek z nieścisłością
Górski K., Kawaleria krzyżacka
ARTYKUŁY
Bitwa pod Grunwaldem, ilustracja z "Berner Chronik" (1474-1483) autorstwa Diebolda Schillinga starszego.
Opis artykułu
Karol Górski, Kawaleria krzyżacka, w: "Przegląd Kawaleryjski" 1934, nr 12, s. 1–15.
Komentarz
Na stronie internetowej magazynu "Mówią Wieki" są dostępne fragmenty ww artykułu wybitnego badacza zagadnień krzyżackich Karola Górskiego (ur. 1903, zm. 1988) na temat jazdy krzyżackiej, opublikowanego po raz pierwszy w "Przeglądzie Kawaleryjskim" (12/1934).
Odnośniki
Artykuł na stronie "Mówią Wieki"
wtorek, 5 maja 2009
Sposoby sporządzania prochu i pocisków zapalających
ŹRÓDŁA PISANE
Opis źródła
Marcin Bielski, Sprawa rycerska według postępku i zachowania starego obyczaju rzymskiego, greckiego, macedońskiego i innych narodów pierwszego i niniejszego wieku, tak pogańska jako i krześcijańska, z rozmaitych ksiąg wypisana ku czytaniu i nauce ludziom rycerskim pożyteczna. Książki na ośm części rozdzielone, Kraków 1569.
Komentarz
Marcin Bielski w swoim dziele Sprawa rycerska (Zob. post Bielski Marcin, Sprawa rycerska) podał szczegółowe sposoby sporządzania różnych gatunków prochu strzelniczego, którego podstawowymi składnikami były: saletra, węgiel drzewny, siarka i żywica. Opisał różne proporcje mieszania powyższych składników.
Opisał też sposoby produkcji pocisków zapalających dwojakiego rodzaju: kul przeznaczonych do strzelania z moździerzy oraz "szypów" (rodzaj strzał lub bełtów) do strzelania z kusz lub hakownic.
Treść źródła
Możesz również przeczytać ten fragment wchodząc na indywidualną stronę dokumentu lub pobrać go w formacie PDF.
Proch działać jako
Proch ruszniczny kto chce dobry uczynić, to ma napierwej obaczyć, aby saletra dobra była, której łacno spróbuje ogniem, i obaczy jeśli w niej soli wiele, niedobra taka bywa. A tak wiedząc jaka saletra, według jej dobroci wagę mieć. Jeśli saletra dobra, biorą jej sześć części, przeciw jednej części węgla dobrze utlonego, z młodych laszczek laskowych, a chocia innego drzewa leśnego. Siarki (chocia ta mało pomaga, może być proch przez niej), włożyć do tego jedne część jako i węgla, stłucz to społu dobrze, jeśli się kurzy z stępy, albo z moździerza, zakrapiać wodą po trosze, gdy się dobrze stłucze z stanów ją i siej ją przez durszlak, albo przez przetak. Jeśli saletra średnie dobra, biorą jej siedm części przeciw jednej węgla, takież siarki. Jeśli saletra słaba, solna, biorą jej ośm części, do tejże wagi węgla i siarki. A taki proch przyda się na każdą strzelbę, tak do dział, do hakownic, jako do rusznic, rozumiejąc mierze według prochu dobrego, jako go wiele trzeba sypać do dział, albo hakownic, kiedy dobry, tedy mniej, jeśli słaby, tedy więcej, nietak jako niektórzy chcą, mówiąc: iż tak wiele trzeba prochu sypać w działo jako kula żelazna zaważy; zła to rada, spada się działo by było nalepsze, trzeba dobrze rozumieć prochowi jako mocny albo słaby, a według jego miarę próbowaną mieć.
Drugim obyczajem proch tak czynią: acz będzie słabszy, wszakże prędki, kiedy dobra saletra, biorą jej pięć części, albo funtów, węgla dobrze wytlonego, półtory części albo półtora funta, także też siarki; stłucz to co nalepiaj, taki proch na każdą się rzecz przygodzi, do dział, do hakownic, na wszystki kunszty puszkarskie, to jest na kule ogniste i wodne, przyczyniając tłustości trochę i smoły takież, na szypy, na race, na wieńce słomiane, i na inne rzeczy; lecz to trzeba wiedzieć, iż do dział i hakownic, trzeba ij stanowić i ziarnic (zową to kiernować), ale do kul i szypów i raców i do innych kunsztów nietrzeba, boby roztrzaskał wszystko i obraził barzo, ale ma być miałki jako mąka.
Drugim obyczajem, proch uczynić może leniwy, który sam zapala idąc z nienagła, działa, hakownicę i każdą rzecz; wziąć trzy części saletry, węgla dwie, siarki dwie, stłucz to co nalepiej, a niestanów go ani ziarń, zowią taki proch, giezek, ten chodzi z nienagła zapalając.
Kule ogniste
Kule ogniste tak działają, zawiną w surowe płótno we dwoje złożywszy mocne, prochu prostego nieziarnionego tak wiele, jako wielką kule chsesz mieć, przyczyniwszy saletry i siarki i żywice równe części, zmieszają to z prochem pospołu, obszyją to mocnemi niciami okrągło jako piła, ucisną co nalepiej i obcięgną powrózkami mocnemi, przewijając w koło, zawiązawszy omoczą w smole twardej raz albo dwa, rozpuściwszy ją w kotle, a może też omoczyć i w siarce rozpuszczonej pierwej, ale trzeba czopek w niej mieć, kiedy ją w smole maczasz, aby tam dziurka była gotowa, bo gdy ją w moździerz kładą, tedy one dziurkę obrócą ku prochowi, aby ją doszedł ogień, gdy moździerz zapala, leją drudzy olej w takie kule, aby dłużej na dachu gorzały. Kto chce prawie dobrą kulę ognistą mieć, przyczyń w nie bursztynu takiego co pokost z niego czynią, tedy kula spory ogień podawa na dachu. Takiem też działem kula ognista długo w wodzie gore, gdy ją zapali a wrzuci w wodę. Włożywszy kule w moździerz, trzeba ij wyważyć pod miarą, jako miara ukaże, aby tą leciały kule, a tam padały na dachu do miasta, albo do zamku, gdzie chcesz zapalić.
Szypy ogniste
Szypy ogniste tymże obyczajem, i tym prochem nabijać, obszyć płótnem surowem mocnem, około szypu, u wierzchu na piędzi, aby też grotu żelaznego było widać nieco, nasypawszy tą prochu, smoły, siarki, saletry po trosze, wszystkiego równo, obciągnij to niciami mocnemi około szypu, takież czopek u wierzchu wetknąć trzeba ij omoczyć w smole, gdy masz strzelić z kusze, albo z krótkiej hakowniczki tym szypem, zapal ij pierwej od tej dziurki, skąd czopek wyjmiesz, strselże tam gdzie chcesz zapalić, iżby utknąl na dachu.
Race
Race tak działać, nakręć trąbek papierowych w formie na to uczynionej, zawięzuj na końcu każdą, iżby tylko dziureczka mała została, nabij ją tęgo stypułkiem w formie prochem niestanowionym, miałkim co na pięciorę sadzą saletrę, zapraw na końcu klejem albo ciastem, przywięż laszczkę, do niej pod wagą, coby tak lasczeczka ważyła jako i raca, zapal od dziurki pójdzie w zgórę z lasczeczka, pójdzie i po nici daleko gdy do niej ceweczkę przywiążesz.
Smoki ogniste
Czynią też puskarze smoki ogniste takowym że prochem przyprawionym, którzy latają po wietrze, dzierżąc za powróz, ale to nic nie pożyteczno ku potrzebie.
Garnce szturmowe
Garnce które szturm odbijają, tak czynią, nasypą w garniec między proch rurek żelaznych, krótkich jako palec, a tak wiąszszych jako klucz zamkowy, w każdą rurkę włożyć dwa gloty żelaza i zalutuwać ślósarz ma oba końca, a w pojśrodku ma wytrzeć dziureczkę, małą, którą po ziarnku prochu ruśnicznego ma natykać, aż będzie pełna rurka. Może takich rurek włożyć w jeden garniec kope albo więcej albo mniej, według wielkości garnca. Potem nasypać w on garniec pełno prochu rusnicznego między ony rurki, zawiązać ten garniec mocno z wierzchu chustami osmolonemi, obwiązawszy w koło, około garnca knoty suche, coby dobrze gorzały, coby wisiało sześć, albo ośm końców u niego w koło garnca, tak długie końce mają być jako na dobrym palcu. Gdy ten garniec będziesz chciał cisnąć na idące ku szturmu, zapal pierwej ony końce knotów, których ma być 6 albo 8, albo więcej; gdy wyciśniesz on garniec rozbije się, a ony knoty proch zapalą, od prochu rurki się roztrzasną, ludzi tak wiele zbije, iż muszą odstępować, kiedy takich garnców będzie wiele.
Wieńce słomiane
Czynią też wieńce słomiane przyprawiwszy je tak, zmieszać smołę z prochem i maczać w tej smole wieńce słomiane, toż uczyni i w siarce rozpuszczonej z prochem zmieszane, a miotać te wieńce zapalając je na idące ku szturmu, bardzo przekażą szturm, gdy jeden na drugiego będzie je z siebie miotał.
Publikacja źródła
W. Wójcicki, Archiwum domowe do dziejów i literatury krajowej, Warszawa 1856.
Odnośniki do treści źródła
Czytaj online faksymile dostępne w PBI
Czytaj online wyd. z 1856 r. dostępne w Google Books
Historia zakonów rycerskich
ARTYKUŁY
Opis artykułu
History of Orders of Chivalry: a Survey (Zarys historii zakonów rycerskich)
Komentarz
Na stronie www.heraldica.org jest dostępny artykuł, pt. "Zarys historii zakonów rycerskich", napisany w języku angielskim. Składa się on z trzech rozdziałów, które obejmują: 1) lata 1100-1291, 2) 1335-1470, 3) 1560 do dzisiaj.
Na tej samej stronie można znaleźć jeszcze dużo innych materiałów na temat konkretnych zakonów i ogólnie na temat rycerstwa.
Odnośniki
Czytaj artykuł online dostępny na stronie www.heraldica.org
poniedziałek, 4 maja 2009
Burgkmair Hans starszy, Turnierbuch, ok. 1540
ŹRÓDŁA IKONOGRAFICZNE
Gestecharten und Rennen des Turniers zu Pferd, 7r
Opis źródła
Hans Burgkmair starszy, Turnierbuch (Księga turniejowa) (kopia); BSB Cod.icon. 403, Augsburg, ok. 1540.
Treść źródła
Gestecharten und Rennen des Turniers zu Pferd, 2r
Gestecharten und Rennen des Turniers zu Pferd, 11r
Gestecharten und Rennen des Turniers zu Pferd, 12r
Gestecharten und Rennen des Turniers zu Pferd, 13r
Miniatura (14r) przedstawia Wolfganga von Polheim (ur. 1458, zm. 1512), rycerza należącego do Zakonu Złotego Runa.
Uczestnicy turnieju konno (Turnierreiter, 15r)
Uczestnicy turnieju pieszo (Turnierende zu Fuß, 16r)
Odnośniki
Czytaj biogram autora dostępny na Wikipedii
Odnośniki do treści źródła
Oglądaj online faksymile dostępne w Die Bayerische Staatsbibliothek
czwartek, 30 kwietnia 2009
Bielski Marcin, Sprawa rycerska, 1569.
ŹRÓDŁA PISANE
Opis źródła
Marcin Bielski, Sprawa rycerska według postępku i zachowania starego obyczaju rzymskiego, greckiego, macedońskiego i innych narodów pierwszego i niniejszego wieku, tak pogańska jako i krześcijańska, z rozmaitych ksiąg wypisana ku czytaniu i nauce ludziom rycerskim pożyteczna. Książki na ośm części rozdzielone, Kraków 1569.
Treść źródła
Większą część Sprawy rycerskiej poświęcił autor wojskowości starożytnej wykorzystując do tego celu dzieła Wegecjusza, Eliana i Frontyna. Rozdziały od V do VIII poświęcił wojskowości sobie współczesnej. Opisuje w nich m. in. organizację i taktykę wojska tureckiego, sposoby zdobywania i obrony zamków (miast); uzbrojenie i taktykę wojsk: polskich, niemieckich, węgierskich, moskiewskich, tatarskich i wołoskich; kwestie techniczne i taktykę artylerii; sprawy dotyczące pirotechniki.
Publikacja źródła
W. Wójcicki, Archiwum domowe do dziejów i literatury krajowej, Warszawa 1856.
Odnośniki do treści źródła
Czytaj online faksymile dostępne w PBI
Czytaj online wyd. z 1856 r. dostępne w Google Books
Zabytki uzbrojenia w polskich muzeach (wersja robocza)
MUZEALNICTWO
Poniżej przedstawiam wybiórczą listę polskich muzeów, posiadających w swoich zbiorach eksponaty uzbrojenia z okresu średniowiecza i renesansu.
MUZEA WOJSKOWE
Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie
Ekspozycja stała:
- Wojskowość polska, średniowiecza, okresu odrodzenia i staropolska X w. - I poł. XVII w.
Strona muzeum: Wejdź
------------------------------
Muzeum Wojska w Białymstoku
Ekspozycje stałe:
- Sala rycerska
- Wojskowość polska średniowiecza, walk z Krzyżakami, okresu odrodzenia i staropolska (X w. - I poł. XVII w.)
Strona muzeum: Wejdź
------------------------------
Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu
Ekspozycja stała: Dzieje oręża polskiego
Eksponaty: bogata kolekcj militariów wczesnośredniowiecznych: 80 włóczni, 46 toporów, 4 miecze, noże bojowe, łuk, ostrogi, strzemiona i fragmenty uprzęży końskiej
Strona muzeum: Artykuł na Wikipedii
Zobacz zdjęcia w serwisie fotosik.pl
Zobacz galerię Picasa
------------------------------
Lubuskie Muzeum Wojskowe w Drzonowie
Strona muzeum: Wejdź
------------------------------
Pomorskie Muzeum Wojskowe w Bydgoszczy
Ekspozycja stała: Wczesnośredniowieczne osadnictwo grodowe na ziemi bydgoskiej VI-XIII w.
Strona muzeum: Wejdź
------------------------------
Wielkopolskie Muzeum Wojskowe w Poznaniu. Oddział Muzeum Narodowego w Poznaniu
Strona muzeum: Wejdź
------------------------------
Muzeum Miejskie we Wrocławiu, oddział: Muzeum Militariów
Ekspozycja stała: Sala broni dawnej
Strona muzeum: Wejdź
------------------------------
POZOSTAŁE MUZEA
Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy
Eksponaty: 100 toporów, kilkadziesiąt grotów włóczni i oszczepów, kilka mieczy, hełm, koszulka kolcza. Z uzbrojeniem związane są groty strzał, a także elementy oporządzenia jeździeckiego (np. ostrogi), czy rzędu końskiego (np. wędzidła, podkowy). Jest to jedyny w Europie tak liczny zbiór wczesnośredniowiecznego uzbrojenia pochodzący z jednego miejsca.
Strona muzeum: Wejdź
------------------------------
Rezerwat Archeologiczny w Gieczu
Komentarz
Na stronie rezerwatu archeologicznego dostępne są fachowe artykuły (wraz ze zdjęciami
) na temat znalezisk uzbrojenia. Stronę uważam za wyjątkową i szczególnie wartą polecenia, ze względu na zamieszczone materiały edukacyjne. Poniżej podaję linki do poszczególnych artykułów.
Polskie szyszaki wczesnośredniowieczne
Szyszak z Giecza
Znalezisko miecza w obrębie reliktów średniowiecznego mostu/grobli w Gieczu
Militaria wczesnośredniowieczne z Giecza
Ekspozycja stała: Giecz w monarchii piastowskiej
Strona: Wejdź
------------------------------
Muzeum Archeologiczne w Krakowie
Strona muzeum: Wejdź
------------------------------
Muzeum Historyczne Miasta Krakowa
Strona muzeum: Wejdź
------------------------------
Muzeum Lubelskie w Lublinie
Strona muzeum: Wejdź
------------------------------
Muzeum Historyczne w Sanoku
Strona muzeum: Wejdź
------------------------------
Zamek Królewski na Wawelu. Skarbiec Koronny i Zbrojownia
Strona muzeum: Wejdź
------------------------------
Muzeum Okręgowe w Tarnowie
Eksponaty: miecz rzymski z Ostrowa; rękawica rycerska z zamku w Czchowie; topory późnośredniowieczne z Ostrowa i Komorowa
Strona muzeum: Wejdź
------------------------------
Muzeum Zagłębia w Będzinie
Strona muzeum: Wejdź
Stanisław ze Skarbimierza, De bellis iustis (Kazanie o wojnach sprawiedliwych), 1410
ŹRÓDŁA PISANE
Opis źródła
Stanisław ze Skarbimierza, De bellis iustis (Kazanie o wojnach sprawiedliwych), 1 poł. 1410.
Treść źródła
Zagadnienie wojny sprawiedliwej i niesprawiedliwej, dopuszczalność wojen, zabijania, brania łupów, kwestie posłuszeństwa i wykonywania rozkazów, samoobrony oraz problem korzystania z pomocy niewiernych.
Publikacja źródła
- L. Ehrlich, Pisma wybrane Pawła Włodkowica, t. 2, Warszawa 1966, s. 216-409.
- L. Ehrlich, Polski wykład prawa wojny XV wieku. Kazanie Stanisława ze Skarbimierza "De bellis iustis", Warszawa 1955.
- Starodawne prawa polskiego pomniki, t. 5, cz. 1, Kraków 1878, s. 233-296.
Linki do treści źródła
Czytaj online komentarz i tłumaczenie źródła dostępne na stronie www.polska.pl
Pobierz tłumaczenie w PDF
środa, 29 kwietnia 2009
Tarnowski Jan, Consilium rationis bellicae, 1558
ŹRÓDŁA PISANE
Karta tytułowa Consilium rationis bellicae z herbem autora
Opis źródła
Jan Tarnowski, Consilium rationis bellicae (Rada sprawy wojennej), wyd. I Ł. Andrysowic, Tarnów 1558.
Komentarz
W opinii wielu historyków wojskowości Consilium rationis bellicae hetmana Jana Tarnowskiego jest pierwszym, w pełni oryginalnym i jednocześnie najwybitniejszym dziełem staropolskiego piśmiennictwa wojskowego XVI w.
Treść źródła
a) ogólny problem zapewnienia odpowiedniej obronności państwa, zwłaszcza na południowo-wschodnich granicach;
b) szczegółowo rozpatrzone zostały kwestie takie jak strategia i taktyka (zwł. sposoby prowadzenia walki z Tatarami i Turkami), organizacja, uzbrojenie, szkolenie i dyscyplina, finansowanie oraz zaopatrzenie wojska;
c) jednym z najważniejszych postulatów dzieła jest myśl stworzenia stałego wojska zaciężnego.
Publikacja źródła
- J. Tarnowski, Consilium rationis bellicae, Warszawa 1987. (zawiera faksymile tekstu i transkrypcję)
- Dzieła Jana Tarnowskiego kasztelana krakowskiego i hetmana wielkiego koronnego, wyd. K. J. Turowskiego, Kraków 1858.
Bibliografia - w budowie
Janusz Sikorski, Polskie piśmiennictwo wojskowe od XV do XX wieku, Warszawa 1991.
Linki
Biogram Jana Tarnowskiego
Bibliografia prac Tarnowskiego, opracowań na ich temat, jak i samego autora
Linki do treści źródła
Czytaj online wyd. z 1858 r. dostępne w Śląskiej Bibliotece Cyfrowej
Michajlovic Konstantyn, Pamiętniki Janczara, 1496-1501
ŹRÓDŁA PISANE
Opis źródła
Konstantyn Michajlovic z Ostrowicy, Pamiętniki Janczara, czyli Kronika turecka Konstantego z Ostrowicy, między 1496 a 1501.
Treść źródła
a) wojskowość turecka: skład wojsk, stopnie i stanowiska wojskowe, rodzaje wojsk, taktyka, sposoby oblegania miast, uzbrojenie, organizacja dowodzenia - zob. zwłaszcza rozdz. 38-48;
b) sposoby prowadzenia walk przeciwko Turkom, wskazówki taktyczne - zob. rozdz. 41
Publikacja źródła
- J. Łoś, Pamiętniki Janczara czyli Kronika Turecka Konstantego z Ostrowicy napisana między r. 1496 a 1501, Kraków 1912;
- Pamiętniki Janczara Polaka przed rokiem 1500 napisane, w: Zbiór pisarzów polskich, ed. J. Gałęzowski, t. V, cz. 2, Warszawa 1828. (pierwszy polski przekład wyd. drukiem)
Linki do treści źródła
Czytaj online wyd. z 1828 r. z możliwością pobrania w PDF; dostępne w Google Books
Czytaj online wyd. z 1912 r., w wersji tekstowej z możliwością użycia wyszukiwarki; dostępne w PBI
Czytaj online wyd. z 1912 r.; dostępne w Wielkopolskiej Bibliotece Cyfrowej
Czytaj online wyd. z 1912 r. w najróżniejszych wersjach PDF, DjVu, txt, Java; dostępne w Internet Archive
Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku
MUZEALNICTWO
Zbroja kopijnicza i końska, Kunz Lochner, Norymberga, 1548.
Zbroja Henryka II Walezjusza (ur. 1519, zm. 1559), wg. projektu Etienne Delaune, Francja, ok. 1555.
Kusza Ulryka V Wirtemberskiego (ur. 1413, zm. 1480), Niemcy, 1460.
Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku posiada niezwykle bogatą kolekcję zabytków uzbrojenia ze wszystkich epok historycznych z całego świata.
Strona internetowa muzeum to prawdziwa skarbnica wiedzy o dawnym uzbrojeniu. Można na niej znaleźć zdjęcia uzbrojenia posegregowane - wedle woli - na podstawie kryterium tematycznego, chronologicznego, itp. Można wyświetlić np. tylko same hełmy europejskie z epoki średniowiecza albo tylko uzbrojenie zaczepne. Strona zawiera zdjęcia doskonałej jakości wraz ze szczegółowymi opisami i parametrami technicznymi, jak wymiary, waga danego egzemplarza broni. Dla każdego działu tematycznego można wydrukować bibliografię naukową do własnych potrzeb. Prezentowane zabytki zaliczają się do uzbrojenia bojowego, turniejowego jak i reprezentacyjnego, przy czym znaczna część zalicza się do tej ostatniej kategorii.
Szczerze polecam katalog zabytków dostępnych na stronie, można tutaj znaleźć zdjęcia wspaniałych, doskonale zachowanych egzemplarzy uzbrojenia europejskiego, w znacznej części ze średniowiecza i renesansu.
Na jednej z podstron można znaleźć odpowiedzi na ogólne pytania na temat dawnego uzbrojenia (tzw. FAQ), jest to raczej dział przeznaczony dla laików. Z tej samej podstrony jest również możliwy dostęp do krótkich esejów, przy których wyświetlają się odpowiednio dobrane zdjęcia zabytków. Jeden z ciekawszych esejów traktuje o Słynnych wytwórcach oraz centrach produkcji zbroi i uzbrojenia w Europie.
Muzeum może poszczycić się wspaniałym dorobkiem publikacji naukowych na temat uzbrojenia, lista dostępna jest tutaj.
Bardzo ciekawie przedstawia się na przykład pozycja:
W. Phyrr, Donald J. LaRocca, Dirk H. Breiding, The Armored Horse in Europe, 1480–1620, NY 2005.
Linki
Główna strona dla kategorii Uzbrojenie zaczepne i ochronne
Materiał edukacyjny na temat uzbrojenia przeznaczony raczej dla dzieci
Górski Konstanty - historyk wojskowości
LITERATURA
Opis publikacji
Konstanty Górski, Historya piechoty polskiej, Kraków 1893.
Konstanty Górski, Historya jazdy polskiej, Kraków 1894.
Konstanty Górski, Historya artylerii polskiej, Warszawa 1902.
Komentarz
W Wielkopolskiej Bibliotece Cyfrowej od dłuższego już czasu dostępne są pionierskie prace Górskiego, których wkład w rozwój historii polskiej wojskowości ciężko przecenić. Prezentowane tutaj dzieła stanowią klasykę literatury w dziedzinie historii wojskowości, o której nawet w dzisiejszych czasach nie można powiedzieć, że cierpi na nadmiar publikacji naukowych.
Co prawda wiele ustaleń Górskiego jest już zdezaktualizowanych ale są i takie, które na trwałe wpisały się do dorobku historyków wojskowości.
Szczególną wartość posiadają aneksy zamieszczane przez Górskiego na końcu każdej książki, w których publikował źródła historyczne, dostępne jedynie w archiwach czy bibliotekach naukowych. Właściwie każdy historyk piszący o wojskowości średniowiecznej czy renesansowej opierał się w większym czy mniejszym stopniu na tych źródłach. Mowa tutaj głównie o rejestrach popisowych wojsk, które dostarczają informacji o składzie, uzbrojeniu, organizacji, liczebności itd. oddziałów wojskowych.
Wszystkie wymienione tutaj prace zostały przedrukowane przez Wydawnictwo Kurpisz i są dostępne na ich stronie: www.kurpisz.pl w dziale reprinty.
Linki
Historya piechoty polskiej
Historya jazdy polskiej
Historya artylerii polskiej
wtorek, 28 kwietnia 2009
Liber geneseos illustris Familiae Schidloviciae, 1532
ŹRÓDŁA IKONOGRAFICZNE
Mikołaj Szydłowiecki (młodszy) (ur. 1480, zm. 1532), herbu Odrowąż; podkomorzy nadworny, podkomorzy krakowski, kasztelan radomski, krajczy wielki koronny i podskarbi wielki koronny, starosta gostyniński, radomski, lelowski, oświęcimski, szydłowiecki oraz zatorski.
Tak pisał o nim Jan Długosz:
W parze z tem wychowaniem religijnem, ręką matki zapewne głównie kierowaniem, szło umysłowe, a obok niego fizyczne, więc zapasy i gonitwy rycerskie, ćwiczenia we władaniu włócznią, w których ponad wszystkich swych starszych braci celował Mikołaj.
[...] był bowiem w ramieniu silny, w ręku dzielny, w ruchach szybki, zręczny i żywy, zwinny, nie miał nikogo sobie równego w zabawach rycerskich, ani wśród nieprzyjaciela, ani wśród braci. We władaniu zaś włócznią przewyższał tak braci, jak i wielu swoich towarzyszy.
W 1497 r. wziął udział w wyprawie mołdawskiej u boku Jana Olbrachta, w czasie odwrotu został ranny w bitwie pod Koźminem.
Opis źródła
Samostrzelnik Stanisław, Liber geneseos illustris familiae Schidloviciae, Biblioteka Kórnicka PAN, MK 3641-3651, 1532.
Komentarz
Przedstawiając postać Stanisława autor podjął próbę archaizacji uzbrojenia, tyczy się to szczególnie gotyckiej zbroi skrzyńcowej popularnej przed połową XV w. oraz łebki z zasłoną, leżącej na ziemi. Naramienniki, nałokcice, taszki i nakolanki przedstawione zostały już w stylistyce renesansowej. Rękawice pozbawione są jakichkolwiek mankietów ponieważ widoczne są krawędzie zarękawia. Najprawdopodobniej w tej wersji część rękawicy jest pod nim schowana. Całość zbudowana jest z nachodzących na siebie folg (nitowania niewidoczne) zachodzących aż na koniuszki palców. Prawa rękawica jest nieco odmienna od lewej. Stanisław dzierży buzdygan oraz miecz długi.
Zbroja Jakuba została określona przez Zdzisława Żygulskiego, jako "zbroja o charakterze wczesnomaksymiliańkim". Typ hełmu spoczywającego na ziemi jest trudny do rozpoznania, nie wiadomo nawet czy jest to hełm typu zamkniętego czy otwartego. Ciekawy okaz stanowią "bezpalczaste rękawice" płytowe. W pochwie przypasanej do szorcy rycerza spoczywa miecz długi. Kopia z proporcem została oczywiście znacznie pomniejszona aby mogła zmieścić się w kadrze.
Krzysztof nosi zbroję maksymiliańską upiększoną o fantazyjne wzory naramienników i nałokcic. Na szorcę została nałożona plisowana spódniczka. Jest to wyobrażenie mało realistyczne.
Zbroja Piotra, konkretnie lewy naręczak jest być może przykładem wpływów włoskich na rozwój zbroi płytowej. Nie można tego jednak stwierdzić z pewnością, co wynika z takiego a nie innego ustawienia postaci. Widoczny w całości lewy naręczak, zwłaszcza płot wydaje się nieco większy, bardziej rozbudowany od prawego, taka asymetryczna konstrukcja zbroi charakterystyczna była właśnie dla zbrojmistrzów włoskich. Lata życia Piotra pokrywają się również z datacją asymetrycznych zbroi włoskiego pochodzenia.
Miniatura ta ukazuje także metalowe „ucho” przymocowane do krawędzi nabiodrka, przez które przewlekano skórzany rzemień do zamocowania nabiodrka na wewnętrznej stronie uda. Ciekawa jest też konstrukcja nakolanków, które nie posiadają widocznych folg, a co za tym idzie sugeruje ograniczoną możliwość zginania kolan. Możliwe że była to odmiana przeznaczona głównie dla kopijniczej jazdy. Podobne uwagi można odnieść do nakolanków Jakuba.
Mikołaj nosi zbroję analogiczną do zbroi Krzysztofa, z tym, że występują między nimi pewne ciekawe różnice. W pierwszej kolejności należy stwierdzić, że jego zbroja jest przedstawiona zdecydowanie bardziej realistycznie. Cała zbroja posiada wyraźne cechy włoskie. Lewy naręczak jest zdecydowanie bardziej rozbudowany od prawego a konstrukcja obu rękawic jest całkowicie odmienna - taki właśnie asymetryzm konstrukcji, mający na celu zmniejszenie wagi zbroi przy jednoczesnym zachowaniu jej wytrzymałości jest cechą charakterystyczną płatnerzy włoskich.
Mikołaj nosi dwie zupełnie różne rękawice. Lewa bezpalczasta wykazuje podobieństwo konstrukcyjne do rękawic Piotra i Jakuba, a prawa posiada całkowicie odmienną budowę. Prawa rękawica widoczna jest od strony wewnętrznej i dzięki temu poznajemy jak ta strona wyglądała - jest to rzadkość w polskiej ikonografii XVI w. Przez środek dłoni przebiega dosyć szeroki metalowy pasek i kończy się na zgięciu palców. Górna strona chroni zaś palce, aż po same końce. Szczegółowo przedstawiono ochronę kciuka, która zbudowana jest z trzech różnej długości kawałków blachy. Najprawdopodobniej widać tutaj też mały wystający fragment skórzanego podbicia, do którego były przymocowane ruchome metalowe części - folgi.
Lewa rękawica częściowo pozbawiona ochrony palców w zestawie z pełną rękawicą prawą jest być może przesłanką wskazującą na używanie takiego połączenia przez kopijniczą jazdę. Lewa ręka trzymająca lejce oraz tarczę nie potrzebowała zapewne, aż takiej ochrony jak prawa dzierżąca broń zaczepną (kopia, miecz, itp.).
Marcin nosi przyłbicę z uniesioną zasłoną, zbroję o cechach maksymiliańskich oraz charakterystyczną dla landsknechtów broń sieczną, tzw. katzbalger.
Linki
Artykuł o rodzinie Szydłowieckich na Wikipedii
Artykuł o autorze Stanisławie Samostrzelniku na Wikipedii
Linki do treści źródła
Czytaj online w CBN
poniedziałek, 27 kwietnia 2009
Łepkowski Józef, Broń sieczna w ogóle i w Polsce, uważana archeologicznie
LITERATURA
Opis publikacji
Łepkowski Józef, Broń sieczna w ogóle i w Polsce, uważana archeologicznie, Kraków 1857.
Komentarz
Pierwszy polski podręcznik bronioznawczy, w którym podjęto próbę naukowej systematyzacji polskiej broni historycznej. Opracowanie to jest co prawda mało oryginalne, bo oparte w dużej mierze na pracy niemieckiego uczonego G. F. Klemma, ale uwzględnia wiele zabytków dotyczących wyłącznie Polski, ponadto Łepkowski trafnie scharakteryzował rozwój niektórych rodzajów uzbrojenia w Polsce.
Warto wspomnieć, że ten sam autor publikował na łamach krakowskiego Czasu artykuły dotyczące zabytków tej miary co Szczerbiec czy włócznia św. Maurycego, celem popularyzowania kwestii bronioznawczych.
Linki
Czytaj online - skan książki w CBN
Czytaj online - wersja tekstowa w PBI, z możliwością użycia wyszukiwarki, ale bez ilustracji
piątek, 24 kwietnia 2009
Portret Joachima II Hektora, 1520
ŹRÓDŁA IKONOGRAFICZNE
IOACHIMUS DEI GRATIA MARCHIO BRANDENBURGENSIS AETATIS EIUS SEDECIMO ANNO VERO SALUTIS 1520
Opis źródła
Portret Joachima II Hektora (ur. 1505, zm. 1571), elektora brandenburskiego z dynastii Hohenzollernów autorstwa Lucasa Cranacha Starszego, olej na desce, Niemcy, 1520 r.
Komentarz
Zbroja bojowa czy reprezentacyjna?
Joachim II Hektor został uwieczniony przez Lucasa Cranacha we wspaniałej zbroi maksymiliańskiej, którą z pewnych względów można uznać za uzbrojenie bojowe. Przemawia za tym analogia - pewne ogólne podobieństwo do zbroi używanych w bitwach oraz wyraźne odwzorowanie przez artystę, skaz i niedoskonałości, które mogły powstać w warunkach pola walki. Przyglądając się uważnie można bowiem dostrzec odwzorowane zarysowania i wgniecenia płyt, największą skazę można dostrzec na lewym nabiodrku, prawy też zresztą wydaje się być lekko wgnieciony, co przemawia za wyraźnie użytkowym charakterem tej zbroi.
Cała zbroja za wyjątkiem naręczaków i nabiodrków została pokryta misternymi kanelurami, które miały na celu zmniejszenie ciężaru płyt, przy jednoczesnym zachowaniu dużej wytrzymałości.
Jedna kwestia utrudnia bezsporne uznanie tej zbroi za typowo bojową, a mianowicie widoczne głównie na naręczakach i nabiodrkach zwinięte w kształt sznura paski metalu, mające wyraźnie dekoracyjny charakter. Typowo bojowe zbroje maksymiliańskie nie posiadają takich ornamentów i można by spekulować czy zacierają one bojowy charakter zbroi Hektora. Można by zaryzykować stwierdzenie, że właściwie nie powinny przeszkadzać w warunkach pola walki, zwłaszcza, że nie należała ona do "zwykłego rycerza" tylko do elektora Brandenburgii.
Warto w tym miejscu zwrócić uwagę, że Joachim osobiście brał udział w wojnach i z pewnością noszenie zbroi nie było mu obce. Z drugiej jednak strony nie był wytrawnym żołnierzem, o czym przekonuje epizod ucieczki spod Budy obleganej przez wojska Tureckie, kiedy dowodził wielką armią chrześcijańską złożoną z wojsk austriackich, niemieckich, węgierskich, włoskich, czeskich oraz dalmackich.
Jakichkolwiek spekulacji by nie snuć należy stwierdzić, że taka zbroja z pewnością zarezerwowana była wyłącznie dla najbogatszych przedstawicieli możnowładztwa, dowództwa, które zazwyczaj własnoręcznie nie walczyło lecz skupiało się na dowodzeniu wojskiem. Zatem jeśli zbroja ta była używana w boju, to delikatne ornamenty nie powinny dziwić zważając na rangę noszącej ją osobistości.
Wracając do kwestii czysto technicznych - ciekawą konstrukcją odznaczają się rękawice płytowe: jednopalczaste, kanelowane, o kształcie klepsydrowym, z doskonale wyprofilowaną ruchomą osłoną kciuka i widocznymi nitowaniami. Ważnym atutem jest też ochrona kostek dłoni, które zostały zabezpieczone dosyć grubą warstwą wspomnianych wyżej "sznurowatych" ornamentów.
Na plecach widoczny jest noszony w typowy, poziomy sposób puginał, a dzierżony przez Hektora toporek rycerski wydaje się być bronią zdecydowanie lepszą od miecza w starciu z przeciwnikiem noszącym podobne lub zbliżone uzbrojenie ochronne. Między naręczakami a napierśnikiem oraz w dolnej części szorcy widoczny jest bardzo drobny pancerz kolczy.
Podsumowując należy stwierdzić, że całość widocznego uzbrojenia została przedstawiona bardzo szczegółowo i realistycznie.
Linki
Biogram artysty
Biogram Joachima II Hektora
Codex Manesse (Cod. Pal. germ. 848)
ŹRÓDŁA IKONOGRAFICZNE
Miniatura z Kodeksu Manesse (fol. 11v) przedstawiająca Henryka IV Probusa, księcia wrocławskiego (ur. 1257 lub 1258, zm. 23 czerwca 1290) jako zwycięzcę turnieju rycerskiego
Opis źródła
Codex Manesse, Cod. Pal. germ. 848, Große Heidelberger Liederhandschrift, Zürich, 1305 bis 1340.
Komentarz
Codex Manesse jest świetnym źródłem do badań nad uzbrojeniem i ubiorem rycerskim, turniejami rycerskimi, herbami, a także częściowo do badań nad Dawnymi Europejskimi Sztukami Walki. Dobrym przykładem do tych ostatnich są miniatury ukazujące walkę mieczem i puklerzem (190v i 204r).
Miniatura przedstawiająca Johanna von Ringgenberg (190v) w trakcie walki na miecze i puklerze.
Miniatura przedstawiająca Von Scharpfenberga (204r) w trakcie walki na miecze i puklerze.
O walce mieczem i puklerzem traktuje najstarszy zachowany traktat szermierczy tzw. Tower Fechtbuch lub Royal Armouries Ms. I.33 (czy najczęściej po prostu I.33) z końca XIII lub początku XIV w. Zawiera on szczegółowy techniczny opis oraz ilustracje ukazujące działania zmierzające do jak najszybszego wyeliminowania przeciwnika w walce. W chwili obecnej jest on jednym z najlepiej opracowanych - zinterpretowanych traktatów ukazujących sposoby władania dawną bronią. W tym kontekście można pokusić się o interpretację miniatur z Kodeksu Manesse.
Więcej informacji na temat Tower Fechtbuch I.33 znajdziesz na Wikipedii, Cunnan, całość traktatu na stronie Freywild a interpretację na stronie ARMA oraz Armouryarchive.
W dużej części kodeks ukazuje sceny związane z obyczajem rycerskim, a także starcia rycerstwa w szrankach turniejowych i głównie na tym polu dostarcza najwięcej materiału badawczego.
Miniatura przedstawiająca Walthera von Klingen (52r) w starciu turniejowym na kopie (zapewne na ostre).
Linki
Artykuł o kodeksie - Wikipedia (pl)
Artykuł o kodeksie - Wikipedia (eng)
Linki do treści źródła
Faksymile ze strony Uniwersytetu w Heidelbergu; podgląd online oraz możliwość pobrania całości w PDF
Strona poświęcona w całości kodeksowi; faksymile oraz wyszukiwarka tekstowa
Faksymile wraz z opisami z Wikimedia Commons
